ذخیره کسری (Fractional Reserve)

ذخیره کسری یک سیستم بانکداری است که به بانک‌های تجاری اجازه می‌دهد تا از پرداخت وام از محل سپرده مشتریان کسب سود کنند، در حالی‌ که بخش کوچکی از این سپرده‌ها به‌ عنوان پول نقد ذخیره می‌شوند و قابل‌ برداشت هستند. در حقیقت این سیستم بانکداری با استفاده از درصدی از سپرده‌های بانکی مشتریان و بدون پشتوانه پول تولید می‌کند.

به‌عبارت‌دیگر، این بانک‌ها باید درصد کمی از پول را که در حساب‌های مالی آن‌ها واریز می‌شود نگه‌دارند، به این معنی که می‌توانند از بقیه پول وام بدهند. زمانی که بانکی وامی در نظر می‌گیرد، هم بانک و هم فرد وام‌گیرنده fund ها را به‌عنوان دارایی در نظر می‌گیرند و مقدار اصلی را ازنظر اقتصادی دو برابر می‌سازند. سپس این پول مجدداً مورداستفاده قرار می‌گیرد و چند بار به‌صورت وام پرداخت می‌شود که به تأثیرات چندگانه می‌انجامد و بانکداری ذخیره کسری به همین طریق «پول جدید تولید می‌کند».

وام گرفتن و بدهی برای سیستم بانکداری ذخیره کسری لازم هستند و اغلب نیاز است تا بانک مرکزی پول جدید را در چرخه قرار دهد، بنابراین بانک‌های تجاری می‌توانند امکان برداشت را داشته باشند. بسیاری از بانک‌های مرکزی به‌عنوان مراکز قانون‌گذاری نیز عمل می‌کنند که در میان دیگر چیزها حداقل ذخیره لازم را تعیین می‌کنند. چنین سیستم بانکداری چیزی است که مؤسسات مالی بیشتر کشورها از آن استفاده می‌کنند. در آمریکا و بسیاری از دیگر کشورهای تجارت آزاد این موضوع رایج است.

زمانی که یک مشتری پول خود را در حساب بانکی خود واریز می‌کند، این پول حداقل نه به‌ طور مستقیم، دیگر دارایی او نخواهد بود. اکنون بانک مالک آن است و در عوض به مشتری یک حساب سپرده می‌دهند تا بتواند از آن استفاده کند. این به معنای این است که مشتری باید بتواند به‌ حساب سپرده خود هر زمان که تمایل داشته باشد با توجه به قوانین و دستورالعمل‌های بانک دسترسی داشته باشد.

با این‌ وجود، زمانی که بانک مالکیت پول سپرده‌ شده را بر عهده داشته باشد، به‌ کل مبلغ دسترسی ندارد. بلکه درصد کمی از مبلغ سپرده ذخیره می‌شود (به‌ عنوان ذخیره کسری). این مبلغ ذخیره از 3% تا 10% متغیر است و بقیه پول برای پرداخت وام به دیگر مشتریان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این مثال به نحوه تولید پول از طریق این وام‌ها می‌پردازیم:

• مشتری A 000/50 دلار در بانک 1 سپرده‌گذاری می‌کند. بانک 1 به مشتری B 000/45 دلار وام می‌دهد.
• مشتری B مبلغ 000/45 دلار در بانک 2 سپرده‌گذاری می‌کند. بانک 2 به مشتری C مبلغ 500/40 دلار وام می‌دهد.
• مشتری C مبلغ 500/40 دلار در بانک 3 سپرده‌گذاری می‌کند. بانک 3 به مشتری D مبلغ 450/36 دلار وام می‌دهد.
• مشتری D مبلغ 450/36 دلار در بانک 4 سپرده‌گذاری می‌کند. بانک 4 به مشتری E مبلغ 805/32 دلار وام می‌دهد.
• مشتری E مبلغ 805/32 دلار در بانک 5 سپرده‌گذاری می‌کند. بانک 5 به مشتری F مبلغ 525/29 دلار وام می‌دهد.

با در نظر گرفتن 10% که برای ذخیره کسری محاسبه می‌شود، سپرده 000/50 دلار اولیه تا 280/234 دلار در وجه رایج موجود افزایش داشته است که مجموع سپرده‌گذاری تمام مشتریان به‌ علاوه 525/29 دلار است. با اینکه این یک مثال بسیار ساده از نحوه تولید پول توسط بانکداری ذخیره کسری از طریق اثر چندگانه است، ایده اصلی را به تصویر می‌کشد.

توجه کنید که فرآیند مذکور بر اساس مقدار پول وام گرفته‌شده است. حساب‌های سپرده پولی را ارائه می‌کنند که بانک‌ها به مشتریان خود بدهکار هستند و وام‌های با بهره، پول بیشتری برای بانک‌ها کسب می‌کنند و دارایی بانک محسوب می‌شوند. به بیان ساده‌تر، بانک‌ها با تولید دارایی‌های حساب‌های تسهیلات پول بیشتری تولید می‌کنند تا از طریق بدهی‌های حساب‌های سپرده.

اگر تمام افرادی که در بانک مرکزی سپرده‌گذاری کرده‌اند همه پول خود را برداشت کنند چه می‌شوند؟ به این شرایط bank run می‌گویند و ازآنجایی‌که بانک تنها به بخش کمی از سپرده مشتریان نیاز دارد، احتمالاً قادر به پایبندی به تعهدات مالی خود نخواهد بود.

اگر می‌خواهیم سیستم بانکداری ذخیره کسری به‌خوبی عمل کند، سپرده‌گذاران نباید هم‌زمان با یکدیگر تمام سپرده خود را از بانک‌ها خارج کنند. اگرچه bank run ها در گذشته نیز روی‌داده‌اند، مشتریان معمولاً این‌گونه عمل نمی‌کنند. معمولاً مشتریان تنها در صورتی تمام پول خود را برداشت می‌کنند که احساس کنند بانک با مشکلات جدی روبرو است.

در ایالات‌متحده، رویداد «رکود بزرگ» مثالی است از اینکه در صورت برداشت بسیار زیاد سپرده، چه مشکلاتی می‌تواند به وجود بیاید. امروزه ذخیره‌های نگهداری شده توسط بانک‌ها یکی از روش‌های کاهش احتمال روی دادن مجدد چنین واقعه‌ای است. برخی از بانک‌ها برای پاسخگویی بهتر به نیازهای مشتریان خود و ایجاد امکان دسترسی به وجوه موجود در حساب‌های سپرده خود، بیش از حداقل مقدار ذخیره را نگهداری می‌کنند.