ارز فیات چیست؟

به بیان ساده، ارز فیات یک پول قانونی (legal tender) است که ارزش خود را به‌واسطه دولتی که آن را منتشر کرده است به دست می‌آورد نه یک کالای فیزیکی. میزان قدرت دولتی که ارزش این ارز را تعیین می‌کند، در این نوع پول اهمیت بسیار دارد. بیشتر کشورها در سراسر جهان از سیستم ارز فیات برای خرید کالاها و خدمات، سرمایه‌گذاری و پس‌انداز استفاده می‌کنند. ارز فیات جایگزین استاندارد طلا و دیگر سیستم‌های مبتنی بر کالا برای تعیین ارزش پول قانونی شده است.

پیدایش ارز فیات

منشأ پیدایش ارز فیات قرن‌ها پیش در چین است. در قرن 11 میلادی ایالت سیچوان انتشار پول کاغذی (اسکناس) را آغاز کرد. در ابتدا از این پول برای مبادله ابریشم، طلا یا نقره استفاده می‌شد؛ اما سرانجام در قرن 13 با سرکار آمدن کوبلای خان، سیستم این ارز راه‌اندازی شد. مورخین عقیده دارند که این پول به همراه هزینه‌های زیاد و ابر تورم از دلایل سرنگونی امپراتوری مغول بود.

در قرن 17 میلادی، پول فیات در اروپا در کشورهای اسپانیا، سوئد و هلند نیز مورداستفاده قرار می‌گرفت. این سیستم در سوئد شکست خورد و حکومت بجای آن از استاندارد نقره استفاده کرد. طی دو قرن بعد New France در کانادا، مستعمرات آمریکایی و دولت فدرال ایالات‌متحده نیز از پول فیات استفاده کردند و نتایج مختلفی حاصل شد.

تا قرن 20، ایالات‌متحده مجدداً از ارز با پشتوانه کالا به‌صورت محدود استفاده می‌کرد. در سال 1933، دولت دیگر مبادله اسکناس با طلا را پایان داد. تا سال 1972، زمانی که نیکسون رئیس‌جمهور ایالات‌متحده بود، آمریکا دیگر از استاندارد طلا استفاده نکرد و به سقوط آن در سطح جهانی پایان داد و به سیستم ارز فیات روی آورد. پس‌ازآن در سراسر جهان از این ارز استفاده شد.

بیشتر بخوانید:

• دوج کوین چیست
• لایت کوین چیست

مقایسه ارز فیات با استاندارد طلا:

سیستم استاندارد طلا سبب شد تا اسکناس به طلا تبدیل شود. در حقیقت، تمام پول‌های کاغذی پشتوانه مشخصی از طلا داشتند که توسط دولت نگهداری می‌شد. تحت یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا، دولت‌ها و بانک‌ها تنها در صورتی قادر به معرفی ارز جدید به اقتصاد هستند که معادل ارزشی طلا برای آن ذخیره داشته باشند. این سیستم توانایی دولت برای تولید پول و افزایش ارزش ارز خود بر اساس فاکتورهای اقتصادی را محدود کرد.

به‌عبارت‌دیگر، تحت سیستم ارز فیات، شاید پول به چیز دیگری تبدیل نشود. با ارز فیات، مقامات می‌توانند مستقیماً بر ارزش ارز خود و شرایط اقتصادی تأثیر بگذارند. دولت‌ها و بانک‌های مرکزی آن‌ها کنترل بیشتری بر سیستم‌های ارزی دارند. آن‌ها می‌توانند به رویدادها و بحران‌های مالی مختلف با ابزارهای گوناگون از قبیل بانکداری ذخیره کسری (fractional reserve banking) و اجرای برنامه تسهیل کمی (quantitative easing) واکنش نشان دهند.

طرفداران استاندارد طلا بر این باور هستند که یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا ثبات بیشتری دارد زیرا پشتوانه‌ای دارد که ارزشمند و قابل‌رؤیت است. حامیان ارز فیات مخالف عدم ثبات قیمت طلا هستند. در این مقاله، ارزش ارز مبتنی بر کالا و پول فیات می‌تواند نوسان داشته باشد؛ اما باوجود سیستم ارز فیات، دولت زمانی که اضطرار اقتصادی وجود داشته باشد، انعطاف بیشتری برای عمل کردن دارد.

برخی از مزایا و معایب استفاده از ارز فیات:

اقتصاددانان و دیگر متخصصین مالی در حمایت از ارز فیات هم‌عقیده نیستند. مدافعین و مخالفین در مورد مزایا و معایب این سیستم ارزی با یکدیگر بحث می‌کنند.

• کمیابی: کمیابی یک کالای فیزیکی مانند طلا، پول فیات را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و محدود نمی‌کند.
• هزینه: تولید پول فیات از تولید پول مبتنی بر کالا به‌صرفه‌تر است.
• پاسخگویی: ارز فیات به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی آن‌ها کمک می‌کند تا بحران‌های اقتصادی را برطرف سازند.
• تجارت بین‌الملل: ارز فیات در سراسر جهان به کار می‌رود و به شکل موردقبول ارز در تجارت بین‌الملل تبدیل‌شده است.
• سهولت: پول فیات برعکس طلا به ذخیره‌های فیزیکی که نیاز به ذخیره‌سازی، حفاظت، نظارت و دیگر مراحل هزینه‌بر دارند، متکی نیست.
• عدم وجود ارزش ذاتی: ارز فیات فاقد ارزش ذاتی است. این موضوع به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا از هیچ، پول تولید کنند و در این صورت ابر تورم (hyperinflation) و رکود سیستم‌های اقتصادی روی می‌دهند.
• پیشینه پر ریسک: از گذشته تاکنون اجرای سیستم‌های ارز فیات سبب روی دادن رکود مالی شده‌اند که نشانگر وجود ریسک در این سیستم‌ها است.

مقایسه ارز فیات و رمزارزها

ارز فیات و رمزارزها هر دو از این نظر که پشتوانه‌ای مبتنی بر کالای فیزیکی ندارند مشابه هستند، اما این تنها تشابه آن‌ها است. در حالیکه پول فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود، رمزارزها اساساً غیرمتمرکز هستند که به دلیل یک لجر دیجیتال توزیعی به نام بلاک چین است.

تفاوت مهم دیگر میان این دو سیستم ارزی مربوط به نحوه تولید هر یک از این دو شکل پول است. بیت کوین مانند بسیاری از رمزارزها عرضه محدود و کنترل‌شده‌ای دارد. در مقابل، بانک‌ها می‌توانند بر اساس قضاوت خود در مورد نیازهای اقتصادی یک کشور، از هیچ پول فیات تولید کنند.

رمزارزها به‌عنوان یک‌شکل دیجیتال پول، همتای فیزیکی ندارند و بدون محدودیت هستند که این موضوع سبب شده است تا برای تراکنش‌های جهانی بیشتر مورداستفاده قرار گیرند. علاوه بر این، تراکنش‌ها قابل‌تغییر نیستند و به علت ماهیت رمزارزها، ردیابی آن‌ها نسبت به سیستم فیات سخت‌تر است.

شایان‌ذکر است، بازار رمزارزها بسیار کوچک‌تر است و ازاین‌رو، نسبت به بازارهای سنتی نوسانات بیشتری دارد. شاید این یکی از دلایلی است که رمزارزها هنوز در سطح جهان پذیرفته‌نشده‌اند، اما با رشد اقتصاد مبتنی بر رمزارزها و توسعه آن، احتمال کاهش نوسانات وجود دارد.

کلام آخر:

آینده هر دو شکل ارزها اصلاً مشخص نیست. در حالیکه رمزارزها راه درازی در پیش دارند و مطمئناً با مشکلات زیادی روبرو خواهند شد، پیشینه این ارز حاکی از آسیب‌پذیری این شکل پول است. به همین دلیل بسیاری از افراد به دنبال راه‌هایی هستند تا از سیستم‌های رمزارزها برای تراکنش‌های مالی خود حداقل تااندازه‌ای، استفاده کنند.

یکی از ایده‌های اصلی که در پشت تولید بیت کوین و رمزارزها بود این است که شکل جدیدی از پول تولید شود که در یک شبکه همتا به همتای (peer-to-peer) توزیعی شکل گیرد. احتمالاً بیت کوین برای جایگزین شدن کل سیستم ارز فیات تولید نشد، بلکه شبکه اقتصادی جایگزینی ارائه کرد. با این‌ وجود، قطعاً توانایی ایجاد یک سیستم مالی بهتر برای یک جامعه بهتر را دارد